Η Ιστορία της Μητροπόλεως Ελασσώνος

Πότε ακριβώς έφθασε το μήνυμα του ευαγγελίου και διαδόθηκε ο χριστιανισμός στην επαρχία Ελασσώνας δεν μας είναι ακριβώς γνωστό. Σύμφωνα όμως με την μελέτη των διαφόρων ιστορικών και εκκλησιαστικών πηγών αλλά και τις πληροφορίες πού αντλούμε από τις μαρτυρίες των μνημείων, καταλήγουμε στο συμπέρασμα να υποστηρίζουμε ότι ο χριστιανισμός στην επαρχία Ελασσώνος διεδόθη πολύ νωρίς, ίσως πρίν το τέλος κιόλας του 1^ου αιώνα. Και αυτό οφείλεται σε δύο λόγους.

Ο πρώτος λόγος διάδοσης του χριστιανισμού στην περιοχή της Ελασσώνας, για τον οποίο διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με την πραγματικότητα του γεγονότος, οφείλεται στις περιοδείες καί το ιεραποστολικό έργο του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος κήρυκας του ευαγγελίου στον Ελλαδικό χώρο. Οι λόγοι πού μας οδηγούν σε αυτή την υπόθεση είναι, σύμφωνα πάντοτε με τον καθηγητή κ. Γρηγόριο Βέλκο, ότι ο απόστολος Παύλος μπορεί να κήρυξε σε κάποια από τις Περραιβικές πόλεις, κατά το χρονικό διάστημα τής τρίτης περιοδείας του, αναγκαζόμενος να ακολουθήσει το δρόμο της ξηράς και διερχόμενος από το μοναδικό οδικό δίκτυο των στενών της Πέτρας για να καταλήξει Αθήνα και Κόρινθο.

Δεδομένου αυτού ότι ο μόνος γνωστός και καθιερωμένος από αιώνες δρόμος πού συνέδεε την Μακεδονία από την περιοχή της Θεσσαλονίκης, Βεροίας και Κατερίνης, ήταν ο δρόμος από τά στενά της Πέτρας- Περραβικές πόλεις-Λάρισα, πολύ πιθανόν να θεωρούμε βέβαιο το πέρασμα του Αποστόλου των εθνών Παύλου από την περιοχή, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν και την μαρτυρία του ιστορικού Λεονάρδου ότι «η Ελασσών είναι ο κοινός από Θεσσαλίαν εις την Μακεδονίαν φέρων δρόμος», εάν κατά την τρίτη του περιοδεία ο απόστολος ακολούθησε τον δρόμο της ξηράς. Μία άλλη μαρτυρία πού μας ενισχύει αρκετά την υπόθεση αυτή σχετικά με το πέρασμα του Αποστόλου Παύλου από την περιοχή της αρχαίας Περραιβίας, είναι η επιγραφή πού βρέθηκε στο Πύθιο σκαλισμένη σε πορόλιθο και γράφει «Θείε Παύλε Πόλις περραιβών ως ευ παρέστητε». Η επιγραφή δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει καταγράφηκε όμως από τον καθηγητή κ. Γρηγόριο Βέλκο και αποτελέι σημαντική μαρτυρία για την παρουσία του αποστόλου των εθνών στην περιοχή μας.

Εκείνος όμως για τον οποίον με περισσότερη βεβαιότητα μπορούμε να ιχσυριστούμε ότι δίδαξε και δημιούργησε την πρώτη χριστανική κοινότητα στην Ελασσώνα ήταν ο πρωτόκλητος μαθητής του Χριστού απόστολος Ανδρέας. Ο Απόστολος Ανδρέας αφού κήρυξε στη Σκυθία και το Βυζάντιο, πέρασε από τη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα καταλήγοντας στην Πάτρα όπου το 66 μ.Χ. καταδικάστηκε από τους Ρωμαίους σε σταυρικό θάνατο.

Την άποψη μας αυτή στηρίζουμε σε δύο μαρτυρίες. Η μία είναι η φράση πού αναφέρεται στο απόκρυφο κείμενο των Πράξεων του Αποστόλου Ανδρέα, και την οποία χρησιμοποιούμε μόνον για ιστορικούς λόγους, ότι «διελθών τε την Θεσσαλίαν και Ελλάδαν και ταίς εν αυταίς πόλεσιν το της οικονομίας Χριστού του Θεού μυστήριον εκθέμενος αυτόθεν μέτεισιν προς την Αχαϊαν». Η μαρτυρία αυτή μας αποδεικνύει το βέβαιο πέρασμα του αποστόλου Ανδρέου από την περιοχή της Ελασσώνας ερχόμενος από Μακεδονία με προορισμό την νότια Ελλάδα.

Η άλλη μαρτυρία είναι το δάπεδο τής παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 4^ου ή 5^ου αιώνα μ.Χ. πού βρέθηκε στην Ελασσώνα το 1972. Το εντυπωσιακό στοιχείο, πού αποτελεί και την μεγάλης σημασίας ιστορική μαρτυρία, είναι ένας κύκλος στο μέσον του ψηφιδωτού δαπέδου, ο οποίος στο κέντρο έχει ένα περιστέρι και στο μέσα μέρος της περιφέρειας την επιγραφή «ΑΓΙΕ ΑΝΔΡΕΑ ΜΝΗCΘΗΤΙ Τ(Η)C ΔΟΥΛΗC COY MAPIAC». Αναλυτικά στοιχεία για την παλιαοχριστιανική παραθέτουμε στην ενορία των Εισοδίων της Θεοτόκου Ελασσώνας.

Ένας άλλος κήρυκας του Ευαγγελίου, σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, πού δίδαξε και αγωνίστηκε για την εξάπλωση του χριστιανισμού στην Θεσσαλική περιοχή ήταν ο Ηρωδίωνας, συγγενής του Αποστόλου Παύλου. Ο Ηρωδίωνας αφού εργάσθηκε με ζήλο και θέρμη στον αμπελώνα του Κυρίου κατέληξε στην Υπάτη, όπου και εκεί ίδρυσε την πρώτη εκκλησία και τοποθετήθηκε πρώτος επίσκοπος της περιοχής.

Από τά παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο Χριστιανισμός διαδόθηκε και εδραιώθηκε στην επαρχία της Ελασσώνας πολύ νωρίς. Η ενθουσίωδης αυτή αποδοχή και ο ασπασμός της «νέας θρησκείας» για τά δεδομένα εκείνης της εποχής, στήριξαν και γέμισαν με ελπίδα τους ταλαιπωρημένους ανθρώπους από την πλάνη της θρησκείας των άψυχων ειδώλων και του μυθικού δωδεκαθέου.

Το νέο μήνυμα του ευαγγελίου, του Αναστάντος Χριστού, πού δίδασκε τήν αγάπη, την δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα, βρήκε πρόσφορο έδαφος στις αθώες ψυχές των Περραιβών. Απόδειξη αυτής της εμπράκτου εφαρμογής της χριστιανικής διδασκαλίας αποτελεί η αθρόα απελευθέρωση δούλων, οι μαρτυρίες των οποίων βρέθηκαν σε επιγραφές του 2^ου και 3^ου αιώνος μ.Χ. στην περιοχή της Ελασσώνας.

Παρ’ όλα αυτά όμως οι φοφεροί διωγμοί εναντίον των χριστιανών, πού ξέσπασαν από την εποχή του Νέρωνα (64μ.Χ.) και συνεχίστηκαν ως το 320 περίπου μ.Χ., σε συνδυασμό με τις βαθείες ρίζες της ειδωλολατρίας και των διαφόρων εκδηλώσεων της και των δεισιδαιμονιών, ίσως καθυστέρησαν ή δημιούρησαν σοβαρά εμπόδια για την σταθερή επικράτηση του χριστιανισμού στην Περραιβική περιοχή.

Φαίνεται όμως πώς τά εμπόδια σύντομα ξεπεράστηκαν και ότι ο θρίαμβος του χριστιανισμού επικράτησε πολύ νωρίς, εφ’ όσον δώδεκα μόνο χρόνια μετά την υπογραφή του Διατάγματος των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.) και την παύση των διωγμών, η Θεσσαλία διαποιμένεται πλέον από τον Αρχιεπίσκοπο Λαρίσης Άγιο Αχίλλειο και το επίσκοπο Τρίκκης Διόδωρο και η εκπροσώπηση των χριστιανών της Θεσσαλίας στις κατοπινές Συνόδους, γίνεται με ολοένα και περισσότερους επισκόπους.

Για την πρώτη επισκοπή Ελασσώνος ή για τον πρώτο της επίσκοπο, δυστυχώς δεν γνωρίζουμε ακριβή στοιχεία για το πότε ακριβώς ιδρύθηκε ή ποια ήταν η έδρα της. Δεν υπάρχει καμμία ιστορική αναφορά η μαρτυρία πού να μας επιτρέπει να καθορίσουμε με χρονολογική ακρίβεια την σύσταση επισκοπής στην περιοχή του Περραιβικού χώρου..

 Παρ’ όλα αυτά βέβαια, λαμβάνοντας υπ’ όψιν κάποιες μαρτυρίες, μας οδηγο’υν στο συμπέρασμα ότι οι περιοχές πού συνόρευαν με την αρχαία Περραιβία είχαν επισκοπική έδρα από τά πρώτα ή επόμενα χρόνια της εξάπλωσης του χριστιανισμού. Για παράδειγμα η Λάρισα πού συνορεύει νότια με τον Περραιβικό χώρο, είχε επισκοπή από τον 4^ο αιώνα. Βοριοανατολικά, στη σημερινή περιοχή Δολίχης-Λιβαδίου-Πυθίου, συναντούμε την επισκοπή «Δολίχης-Περραιβίας» και αργότερα «Θεσσαλικής Δωδώνης». Το 358 αναφέρεται ως επίσκοπος Δολίχης ο Περέχιος. Κατά τον Ιεροκλή τον 5^ο αιώνα υπέγραψε στα πρακτικά της Οικουμενικής Συνόδου της Εφέσου ο επίσκοπος Θεσσαλικής Δωδώνης Δωρόθεος. Στα δυτικά της Περραιβίας, στην περιοχή της Τρίκκης, συναντούμε τον 4^ο αιώνα επισκοπή και γνωρίζουμε ότι ο επίσκοπός της Τρίκκης Διόδωρος, έλαβε μέρος στην Α΄Οικουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.) μαζί με τον Αρχιεπίκοπο Λαρίσης Άγιο Αχίλλειο. Το 380 μ.Χ. επίσκοπο Τρίκκης συναντούμε το Ηλιόδωρο. Στο βόρειο μέρος της Περραιβίας υπήρχε από τον 4^ο αιώνα η επισκοπή Καισαρείας και περιελάμβανε τη σημερινή μητροπολιτική περιφέρεια Σερβίων και Κοζάνης. Καμμία πληροφορία δεν μας αναφέρει ότι κάποια απ’ όλες τις παραπάνω επισκοπές( Λαρίσης, Τρίκκης, Δολίχης, Καισαρείας), περιελάμβανε πόλεις ή μέρη της περιοχής της Ελασσώνος. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι στην επαρχία Ελασσώνος ιδρύθηκε επισκοπή πιθανόν τον 4^ο ή 5^ο αιώνα μ.Χ., γιατί δεν ήταν δυνατό σε όλες τις όμορες περιοχές να υπάρχουν επισκοπικές έδρες και στον Περραιβικό χώρο όπου υπήρχαν πόλεις με μακραίωνη ιστορία και ήταν κατωχυρωμένες με ειδικά προνόμια και αυτονομία (Δομένικο) από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, να μη υπήρχε έδρα επισκοπής.

 Το γεγονός και μόνο ότι το 313 μ.Χ., την εποχή δηλαδή πού υπεγράφη το διάταγμα των Μεδιολάνων και μεταξύ των άλλων έθεσε τέρμα στους διωγμούς των χριστιανών, ότι οι χριστιανοί είχαν αυξηθεί, και στον Ελλαδικό χώρο υπήρχαν πολυάριθμες χριστιανικές κοινότητες, μας ενισχύει την άποψη και την βεβαιότητα για την παρουσία επισκόπου στην περιοχή της Ελασσώνας. Αυτό βέβαια επιβεβαιώνεται και από την ανακάλυψη της παλαιοχριστιανικής βασιλικής στην Ελασσώνα η οποία χρονολογείται τον 4^ο αιώνα μ.Χ.