ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ
Τοποθεσία
Σε υψόμετρο 800 m και ανατολικά της ιστορικής κομοπόλεως Τσαριτσάνης, επτά χιλιόμετρα από την Ν.Ε.Ο. Ελασσώνας Λάρισας, βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου «Βαλέτσικο» Τσαριτσάνης, σε μια απόκρημνη πλαγιά με άγρια βλάστηση.
Ίδρυση – Ιστορία
Η ακριβής χρονολογία ιδρύσεως της Μονής δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Στη μεγάλη δίκη, για τις καταπατήσεις των εκτάσεων της Μονής το 1875, όπου και δικαιώνεται η Μονή, αναφέρεται ως “αρχαία μονή με χιλιόχρονη παρουσία”.
Η καταγεγραμμένη ιστορία της περιοχής, αρχίζει από την κατάληψη της Θεσσαλίας, υπό του Σέρβου βασιλιά Στεφάνου Δουσάν το 1348, όπου και διορίζει δεσπότη της Θεσσαλίας τον Συμεών Ουρέση.
Ο Συμεών Ουρέσης μετά το θαύμα στον νεαρό υιό του Ιωάννη, μετέπειτα μοναχό Ιωάσαφ, περί το 1370, χάριν της εικόνος του Αγίου Δημητρίου, έχτισε το Καθολικό της Μονής, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, αλλά έχασε την αρχική του μορφή και ενθρόνισε την θαυματουργή εικόνα του Αγίου Δημητρίου. Από τότε η Μονή πήρε την ονομασία «Βαλέτσικο» που σημαίνει μικρό παιδί.
Χάρισε στην Μονή πολλά αγροκτήματα που καλλιεργούσαν οι μοναχοί και οι εργάτες της Μονής, κυρίως σιτηρά, αμπέλια (στη θέση Παππού Αμπέλι), οπωροφόρα δέντρα, ελαιόδεντρα (τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα στο Μετόχι της Μονής του Αγίου Αθανασίου) και βοσκοτόπους για κτηνοτροφία. Η Μονή είχε και μελισσώνες, όπως μαρτυρείται από την ονομασία της τοποθεσίας ” Μελισσομάνδρι”.
Τα εισοδήματα της Μονής χρησιμοποιούνταν, εκτός από τη συντήρηση των μοναχών και των υπαλλήλων της Μονής και για τη μισθοδοσία των δασκάλων και την συντήρηση των εκπαιδευτηρίων Τσαριτσάνης.
Το 1435, όταν η περιοχή κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, το Μοναστήρι το είχε υπό την προστασία του ο Σουλτάνος, κάνοντάς το Βακούφι και διορίζοντας τους Σπαχήδες για την προστασία της Μονής, με αντάλαγμα να δίνει φόρο το ενα δέκατο των εισοδημάτων της.
Η Μονή, δεν κατεστάθη μόνον πυρίνας πνευματικής καλλιέργειας και ενίσχυσις της ορθοδόξου πίστεως στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς, αλλά και λόγω της στρατηγικής της θέσεως υπήρξε ορμητήριο και καταφύγιο των αγωνιστών για την ελευθερία του υπόδουλου γένους και της πατρίδος.
Γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, με εκκλησιαστικές προσωπικότητες και διανοουμένους.
Το 1767 επισκέφθηκε τη Μονή και φιλοξενήθηκε ο δάσκαλος του γένους Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, πραγματοποιώντας την περιοδία του στην περιοχή, για την ανύψωση του ηθικού φρονήματος του υπόδουλου γένους.
Το 1822 κατά την επανάσταση του καπετάν Διαμαντή στο Όλυμπο αποτέλεσε κρησφύγετο των αγωνιστών. Το ίδιο συνέβη και το 1833 με τον καπετάν Δήμο Τσαχείλα και το 1878 όταν αποτέλεσε τόπο συγκέντρωσης και οργάνωσης των κατοίκων της περιοχής που κατατάσσονταν στις επαναστατικές ομάδες.
Κατά την εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού εναντίον των Τούρκων το 1897, το μοναστήρι γίνεται κέντρο πληροφοριών και συνδέσμου του Ελληνικού στρατού.
Το 1905 εγκαθίσταται στην Μονή Τουρκικό απόσπασμα τριανταπέντε Οθωμανών στρατιωτών, το οποίο τα ξημερώματα της 29ης Οκτωβρίου 1905, μετά από θαυμαστή επέμβαση και εμφάνιση του Αγίου Δημητρίου, εγκαταλείπουν τη Μονή.
Σημαντικό επίσης ρόλο διαδραμάτισε κατά το Μακεδονικό αγώνα και τον αγώνα της Εθνικής Εταιρίας καθώς επικοινωνούσε οπτικά με το μοναστήρι της Ολυμπιωτίσσης, οπότε και ενημερώνονταν για πολλά σημαντικά θέματα για την έκβαση του αγώνα, όπως και με το Μοναστήρι των Γιαννωτών και το Προξενείο της Ελασσώνος.
Κατά την περίοδο 1941- 1944 και αργότερα με την Εθνική Αντίσταση, το Μοναστήρι φιλοξένησε διερχόμενους αγωνιστές και αντάρτικες ομάδες όπου δρούσαν μεταξύ Ολύμπου και Χασίων και για πολλούς μάλιστα μήνες στέγασε και το Αρχηγείο Ολύμπου στις μυστικές καταπακτές της Μονής.
Τον Απρίλιο του 1941 στην Μονή εγκαθίσταται ο Άγγλος στρατηγός Γουίλσον με το επιτελείο του, για τον συντονισμό της αποχώρησης των Αγγλικών στρατευμάτων.
Με το θάνατο του τελευταίου Ηγουμένου Νικοδήμου το Δεκέμβριο του 1882, η Μονή πέρασε υπο την εποπτεία των Δημογερόντων της Τσαριτσάνης.
Η περίοδος αυτή μέχρι την ανακαίνιση και επάνδρωση της Μονής από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ελασσώνος κ.κ. Χαρίτωνα το 2015, ήταν η ποιό καταστροφική για την Ιερά Μονή (λεηλατήθηκαν κειμήλια και καταπατήθηκαν εκτάσεις).
Ναοί
Καθολικό
Το μικρό σε διαστάσεις καθολικό της Μονής, αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο τον μυροβλύτη, βρίσκεται στο κέντρο του συγκροτήματος.
Χτίστηκε από τον Σέρβο Δεσπότη της Θεσσαλίας Συμεών, μετά από θαύμα του Αγίου Δημητρίου στον νεαρό γιό του Ιωάννη, μετέπειτα μοναχό Ιωάσαφ.
Είναι πετρόχτιστος με υλικά της περιοχής, μονόχωρος, ξυλόστεγος και κεραμοσκέπαστος.
Εσωτερικά σώζονται αξιόλογες τοιχογραφίες, όπως αναφέρεται σε επιγραφή της προθέσεως (1668) με τη συνδρομή των μοναχών Σαμουήλ και Μαλαχία, αρχιερατεύοντος του Ελασσώνος Γερμανού.
Σώζεται το μεγαλύτερο τμήμα του ξυλόγλυπτου τέμπλου, χωρίς τις πρώτες δεσποτικές εικόνες, οι οποίες έχουν κλαπεί, όπως και πολλά άλλα κειμήλια (Ιερά Ευαγγέλια, Δισκοπότηρα, κανδήλες, κλ.π.)
Μπροστά στο τέμπλο, κατά την παράδοση, υπάρχει το αποτύπωμα «πατησιά» του αλόγου του Αγίου Δημητρίου, όταν εκδίωξε τους Οθωμανούς μέσα από τη Μονή κατά την θαυμαστή εμφάνισή του.
Ο νάρθηκας του καθολικού είναι νεότερο κτίσμα.
Παρεκκλήσια
Αγίας Βαρβάρας
Στην βορειοανατολική πλευρά της Μονής υπάρχει Παρεκκλήσιο προς τιμήν της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας, όπου μέσα στο ιερό βήμα σώζονται, μετά από τον βομβαρδισμό την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, τοιχογραφίες της Πλατυτέρας, των Διακόνων και των Ιεραρχών, ιστορημένες από μαθητές του Πανσέληνου.
Στην υπόγεια στοά του Παρεκκλησίου βρίσκεται το οστεοφυλάκιο της Μονής, και λίγο πριν την ανάβαση του κλιμακοστασίου προς το Ιερό Παρεκκλήσιο βρίσκεται το Αγίασμα.
Αγίου Κοσμά του Αιτωλού
Το 1767 επισκέφθηκε τη μονή και φιλοξενήθηκε ο δάσκαλος του γένους Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Το κελί, στο οποίο διέμενε ο Άγιος, διαμορφώθηκε ως Παρεκκλήσιο προς τιμήν του.
Ιερά Σεβάσματα
Εικόνα Αγίου Δημητρίου
Στην Ιερά Μονή φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Δημητρίου, την οποία ενθρόνησε ο Σέρβος Δεσπότης της Ηπείρου Συμεών, μετά την θεραπεία του υιού του.
Η παλαιά Ιερά Εικόνα έχει αγιογραφηθεί και φέρει όλα τα χαρακτηριστικά της Βυζαντινής τέχνης. Δεν διασώζεται χρονολογία και όνομα αγιογράφου, αλλά η τεχνική παραπέμπει στον 14ο αιώνα.
Λόγω της ερημώσεως της Ιεράς Μονής, η Εικόνα φυλασόταν στο Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Τσαριτσάνης και υπέστη μεγάλη ζημιά κατά την πυρκαγιά του Ναού το 1986, γι αυτό και το πρόσωπο του Αγίου δεν διακρίνεται.
Το κάλυμμα της Ιεράς Εικόνος είναι κατασκευασμένο το 1611. Χαρακτηριστικό του καλύμματος είναι πως δεν φέρει την μορφή του Αγίου Δημητρίου, αλλά έχει πλούσιο διάκοσμο με Ναούς και άνθη. Στο κέντρο υπάρχει λειψανοθήκη με απότμημα Ιερού Λειψάνου του Αγίου.
Η Ιερά Εικόνα του Αγίου Δημητρίου μετά από επιμελή φροντίδα της Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λαρίσης απεκαταστάθη και στις 28 Οκτωβρίου 2016, πραγματοποιήθηκε με κάθε λαμπρότητα η επάνοδος αυτής από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ελασσώνος κ.κ. Χαρίτωνα.
Ιερά Λείψανα
Στην Ιερά Μονή φυλάσσεται απότμημα Ιερού Λειψάνου του Αγίου Δημητρίου, το οποίο είναι τοποθετημένο πάνω στη θαυματουργή εικόνα του Αγίου, όπως και απότμημα της Αγίας Βαρβάρας στο Παρεκκλήσιό της.
Μεταξύ αυτών φυλάσσονται κι άλλων Αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας.
Μετόχι
Αγίου Αθανασίου Τσαριτσάνης
Βρίσκεται λίγο έξω από την Τσαριτσάνη, παραπλεύρως της Ν.Ε.Ο. Λάρισας – Ελασσώνας.
Ο Ναός της Μονής χτίστηκε το 1611 και είναι μετόχι του Αγίου Δημητρίου Τσαριτσάνης (Βαλέτσικο).
Διέθετε σημαντικές κτηριακές εγκαταστάσεις, γνώρισε όμως την καταστροφή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Σήμερα σώζεται μόνο το Καθολικό και το παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου, με θαυμάσιες τοιχογραφίες.
Στο χώρο αυτόν τελούνται τα Ιερά Μυστήρια της Βαπτίσεως και του Γάμου.
Πανηγύρεις
29 Οκτωβρίου, εις ανάμνησιν του θαύματος της εμφανίσεως του Αγίου Δημητρίου.
4 Δεκεμβρίου, μνήμη της Αγίας Βαρβάρας.
24 Αυγούστου, μνήμη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
2 Μαΐου, μνήμη του Αγίου Αθανασίου (στο Μετόχι της Ιεράς Μονής).
17 Ιανουαρίου, μνήμη του Αγίου Αντωνίου (Παρεκκλήσιον του Μετοχίου του Αγίου Αθανασίου).
Επικοινωνία
Διεύθυνση:
Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου
Τ.Θ. 72.
40200 Ελασσώνα
Τηλέφωνον:
6977249216
E-mail: