Με την σημερινή Κυριακή, αγαπητοί μου αδελφοί, εγκαινιάζεται για την Εκκλησία μας η λεγόμενη περίοδος του Τριωδίου ή αλλιώς μπορούμε να πούμε ότι από σήμερα αρχίζουν οι κινητές γιορτές πριν από το Πάσχα. Η περίοδος αυτή η οποία κλείνει με την ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου μας, δημιουργεί με όσα ψάλλονται και τελούνται στους ιερούς ναούς μεγάλες και ιερές συγκινήσεις καλώντας συγχρόνως τους πιστούς σε πνευματικό αγώνα. Έτσι, με την παραβολή του Τελώνου και Φαρισαίου που ακούσαμε διδασκόμαστε για το κακό που προκαλεί στον άνθρωπο η υπερηφάνεια και παράλληλα για την ωφέλεια της πραγματικής προσευχής και ταπείνωσης.
Η μορφή του τελώνου της σημερινής Ευαγγελικής περικοπής τόσο συμπαθητική μέσα στην αθλιότητά της, μας διδάσκει μια μεγάλη αρετή. Την ταπεινοφροσύνη. Είναι ακριβώς η αρετή που λείπει από τον άνθρωπο της εποχής μας και τον πολιτισμό του. Ο κόσμος γέμισε από φαρισαίους που καμαρώνουν για τα προτερήματα και τα επιτεύγματά τους, ενώ οι τελώνες που σκύβουν στοχαστικά το κεφάλι μπροστά στα λάθη τους είναι ελάχιστοι.
Ο Ιερός Αυγουστίνος θεωρεί την ταπείνωση αρετή των αρετών, γράφοντας σε ένα βιβλίο του: «Αν με ρωτήσεις τι είναι πρώτο στη χριστιανική θρησκεία θα σας απαντήσω: η ταπεινοφροσύνη. Τι δεύτερο; Η ταπεινοφροσύνη. Το τρίτο; Η ταπεινοφροσύνη. Χωρίς αυτή η πιο μεγάλη αρετή καταντά κακία».
Οι πατέρες και οι Άγιοι της εκκλησίας μας μίλησαν για την αρετή αυτή αλλά κυρίως βίωσαν την ταπεινοφροσύνη και την έκαναν τρόπο ζωής. Άκουσαν τα λόγια του Χριστού ο οποίος διακήρυξε «Ος εάν θέλη εν υμίν είναι πρώτος, έσται υμών δούλος» δίνοντας το μεγαλύτερο παράδειγμα ταπεινώσεως, που δεν έμεινε στα λόγια, αλλά πέρασε στην πράξη από τον νιπτήρα του Μυστικού Δείπνου, μέχρι την εκούσια θυσία πάνω στο Ξύλο του Σταυρού.
Γιατί άραγε λείπει από τον άνθρωπο η ταπεινοφροσύνη; Η απάντηση είναι απλή. Γιατί του λείπει η αυτογνωσία. Δεν γνωρίζει το αληθινό νόημα και την ουσία της ζωής. Δεν ξέρει στην πραγματικότητα ποιος είναι, από πού έρχεται και πού πηγαίνει. Όταν κανείς αγνοεί όλα αυτά, είναι φυσικό να υψώνει είδωλο τον εαυτό του, να βλέπει κάτω από μεγεθυντικό φακό τις αρετές του και κάτω από σμυκριντικό τις
αδυναμίες του. Η αυτογνωσία είναι η βάση της ταπεινοφροσύνης. Και θα έπρεπε το ωραίο συναίσθημα «γνώθι σ’ αυτόν», να γίνει έμβλημα και στην εποχή μας. Ο ιερός Χρυσόστομος λέει πως η ταπεινοφροσύνη είναι «φιλοσοφίας αρχή» και εννοεί, πως όταν γνωρίσει ο άνθρωπος ποιος είναι, θα αποκτήσει συνείδηση της αξίας του, αλλά και της σχετικότητάς του, των ικανοτήτων του, αλλά και των ατελειών του. Θα μάθει πως είναι μείγμα γης και πνοής θεού και θα ξέρει ότι χωρίς το θεό δεν είναι τίποτα, ενώ με το θεό είναι το πάν. Ό,τι ωραίο και μεγάλο επιτύχουμε σ’ αυτόν τον αγώνα της ζωής μας, το χρωστάμε στη θεϊκή πνοή που υπάρχει μέσα μας. Στις δυνάμεις και τις ικανότητές που μας προίκισε ο Δημιουργός. Είναι λοιπόν – όπως αναφέρει ο απόστολος Παύλος – «θεού το δώρον» (εφ.2,8) και αν καυχηθούμε γι’ αυτό, σφετεριζόμαστε δόξα που ανήκει σε άλλον.
Να διευκρινίσουμε αυτή τη στιγμή, πως η ταπείνωση δεν είναι δείγμα αδυναμίας που από μερικούς μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μειονεκτικότητα ή κατωτερότητα, αλλά συναίσθηση της πραγματικής θέσης μας απέναντι στο θεό και στον άνθρωπο. Σημαίνει αποδοχή και σεβασμός του άλλου, κουράγιο για να αποδεχτούμε την ατέλεια του άλλου, ώστε να υπάρχει μετάνοια και επιστροφή στο φως και την ακεραιότητα της γνήσιας ανθρωπιάς.
Άξιο προσοχής είναι και τούτο: Στην εποχή μας κυκλοφορούν πολλές απομιμήσεις της ταπεινοφροσύνης, και το σύνθημα «προσοχή στις απομιμήσεις» ισχύει και εδώ. Πολλοί προβάλλουν την ταπεινοφροσύνη τους βάζοντας ταμπέλες και ετικέτες. Αλλά ακριβώς αυτή η ετικέτα είναι η απόδειξη ότι πρόκειται για καλά καμουφλαρισμένο εγωισμό. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που λέει ο μέγας Βασίλειος «ότι η αληθινή ταπεινοφροσύνη κρύβει όχι μονάχα όλες τις άλλες αρετές, αλλά ακόμη και τον εαυτό της».
Αδελφοί μου. Η ταπείνωση του τελώνου γίνεται φάρος στην θαλασσοπορία μας στο πέλαγος της ζωής. Εάν μιμηθούμε την στάση του τελώνου της Ευαγγελικής περικοπής θα διαπιστώσουμε πώς τα λάθη μας είναι ασύγκριτα πιο πολλά από τις αρετές μας, και θα σκύψουμε το κεφάλι με συντριβή, επαναλαμβάνοντας τα λόγια: « Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». Και αυτό το σκύψιμο να είναι το πιο τιμητικό ανέβασμα. Αμήν.